Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zostało założone 7 lutego 1867 r. przez polskich patriotów we Lwowie. Powstało na wzór „Sokoła” czeskiego, założonego przez Mirosława Tyrsza w 1862 r. „Sokół” lwowski rozpoczął swą pracę pielęgnując tradycję narodową, rozwijać ćwiczenia gimnastyczne i szermiercze. Pierwszymi działaczami „Sokoła” byli m.in. Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Żaplachta-Zapałowicz, Józef Milleret, Jan Dobrzański, Antoni Durski, Żegota Krówczyński i wielu innych. Sokolstwo polskie prężnie się rozwinęło zgodnie z hasłem „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Powstały następnie nowe gniazda i związki sokole na ziemiach polskich pod zaborami. Powstały dobrze zorganizowane związki sokolstwa polskiego w Niemczech, USA, Francji oraz w różnych skupiskach polskich na świecie. Rozwijano wszędzie ideę sokolą. Także zasługą sokolstwa jest niepodważalny fakt, że „Sokół” zapoczątkował zorganizowany polski ruch sportowy i harcerski. Sokolstwo aktywnie i czynnie włączyło się do walki o niepodległość Polski w latach 1914-1922.

W 1919 r. powstał Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, którego prezesami do 1939 r. byli: mec. Bernard Chrzanowski 1919-1923, hrabia Adam Zamoyski 1923-1936, płk. dypl. Franciszek Arciszewski 1936-1939. W latach międzywojennych Sokolstwo rozwinęło silnie swoje struktury, prowadząc pracę patriotyczno-wychowawczą oraz sportową, szczególnie rozwijając gimnastykę. W latach okupacji niemieckiej i sowieckiej sokolstwo stanęło do obrony Ojczyzny. Sokoli jako żołnierze walczyli w kampanii wrześniowej 1939 r., w szeregach żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wśród żołnierzy polskiego państwa podziemnego, szczególnie w ZWZ-AK. Niezliczona liczba sokołów zginęła w obronie Ojczyzny, inni zostali zamordowani w kacetach i łagrach.

W latach 1939-1988 sokolstwo polskie w kraju miało zakaz legalnej działalności. Po wojnie komuniści i socjaliści rządzący Polską nie pozwalają na legalizację „Sokoła”. Toteż przez prawie 50 lat sokoli w Polsce działają w konspiracji. Na emigracji znaleźli się niektórzy działacze i przywódcy „Sokoła”. W Wielkiej Brytanii organizuje się sokolstwo na czele z prezesem Franciszkiem Arciszewskim. Powstają na emigracji związki i gniazda-sokole. Legalna i nieprzerwana praca i działalność sokola rozwija się w Polish Falcons w USA i Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” we Francji. Istnieją bliskie kontakty sokołów w kraju i na emigracji. W Anglii powstały nowe gniazda sokole, gdzie założono Związek Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii.

Nadszedł listopad 1988 r. Komunistyczne rządy miały się ku końcowi. W dziejach Polski rozpoczął się nowy okres. Sokoli przystąpili w następstwie przemian demokratycznych w Polsce, do rejestracji gniazd sokolich w kraju, oraz swojego związku. Sokolstwo przetrwało w kraju,w latach 1939-1988, chociaż nie posiadało zarejestrowanego swojego Towarzystwa. Zaczęły ożywiać swoją działalność legalną gniazda sokole. Jako pierwsze w 1989 r. rejestrują się gniazda sokole: 10 stycznia 1989 r. TG „Sokół” Warszawa-Macierz. 28 lutego 1989 r. TG „Sokół” Inowrocław. 14 marca 1989 r. TG „Sokół” Gniewkowo. 22 czerwca 1989 r. TG „Sokół” Bydgoszcz-Macierz. 6 listopada 1989 r. TG „Sokół” Poznań. Są to wszystkie gniazda związkowe powstałe 1989 r. Sokoli zadecydowali ujawnienie i zarejestrowanie działalności Związku. 18.11.1989r. ZTG „Sokół” w Polsce wznowił działalność. Wybrano tymczasowy komitet założycielski. 21 lutego 1990 r. w Warszawie odbył się Zjazd Założycielski Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W zjeździe uczestniczyli przedstawiciele 5 gniazd związkowych. Rejestracja nastąpiła 1 marca 1990 r. Prezesami ZTG „Sokół” w Polsce w latach 1989-2007 byli Zbigniew Okorski 18.11.1989 – 20.03.1999r., Andrzej Bogucki 20.03.1999 – 10.02.2007r. Sokolstwo Polskie 3 Maja 1991 r. niezwykle uroczyście w swoich gniazdach obchodziło 200. Rocznicę Uchwalenia Konstytucji 3 Maja 1791 r. 11 maja 1991 r. odbyły się główne uroczystości związkowe 200. Rocznicy Konstytucji, które odbyły się na Zamku Królewskim w Warszawie.     Gniazda sokole prowadzą pracę patriotyczno-sportową. W Poznaniu 9 października 1991 r. odbył się „Światowy Zjazd Związków Sokołów Polskich” z udziałem Sokolstwa z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Litwy i Polski. Na tym Zjeździe ZTG „Sokół”w Polsce został odznaczony „The Official Falcon Seal”. 9-10 listopada 1991 r. w 105. lecie „Sokoła” w Bydgoszczy zorganizowano w Fordonie „Zlot Kościuszkowski” – Zlot ZTG „Sokół” w Polsce. 7-8 lutego 1992 r. odbyły się Główne Uroczystości 125. Lecia Sokolstwa Polskiego 1867-1992, które odbyły się na Zamku Królewskim w Warszawie. 16 kwietnia 1992 r. zarząd Związku podjął m.in. następujące uchwały „Zarząd ZTG „Sokół” w Polsce na swoim posiedzeniu w dniu 16 kwietnia 1992 r. w Warszawie stwierdza, że zgodnie z przyjętą zasadą od powstania Sokolstwa – Sokolstwo Polskie jest apolityczne i nie jest związane z żadną partią polityczną. ZTG „Sokół” w Polsce jest otwarty dla wszystkich gniazd sokolich. W latach 1989-2007 ZTG „Sokół” w Polsce nawiązywało do tradycji i ideologii sokolej, stosując hasła Sokolstwa Polskiego. Sokolstwo Polskie zorganizowane w ZTG „Sokół” w Polsce przyjmuje naukę Kościoła katolickiego, jest organizacją wychowawczą, ideową i sportowo-rekreacyjno-turystyczną. Jednak sokoli są świeckim Zakonem Rycerskim. Zgodnie z ideą sokolą, zawierającą 10 Przykazań Sokolich, Katechizm Sokoli i hasła „w zdrowym ciele zdrowy duch” oraz „Bóg-Honor-Ojczyzna”, praca sokolstwa to harmonia duszy i ciała. Poprzez kształtowanie duchowości, formacji, kształtowanie zasad patriotyczno-wychowawczych i obywatelskich w umiłowaniu naszej Ojczyzny Rzeczpospolitej Polskiej oraz uprawianie sportu, rekreacji, przysposobienia obronnego czy turystyki i krajoznawstwa ZTG „Sokół” w Polsce zrealizował swoje zaplanowane zadania programowe. Warto też zaznaczyć, że znacząca jest praca kulturalno-oświatowa. Sokoli organizowali biesiady kulturalne i poetyckie, majówki, Bale Sokoła, wieczornice patriotyczne. uroczyście obchodzono w 1998 r. Rok A. Mickiewicza. W 2001 r. obchodzono uroczyście jubileusze. Rok 2001 był Rokiem Sokoła Ignacego Jana Paderewskiego, Prymasa Stefana Wyszyńskiego, którego sokoli jako księdza w czasie II wojny ukrywali w Kozłówce. Obchodzono też 180. rocznicę urodzin Cypriana Kamila Norwida. Głównym patronem sokolstwa polskiego od 15.10.1898r. jest Tadeusz Kościuszko. W 2006r. Związek zorganizował uroczystości 260. rocznicy urodzin Tadeusza Kościuszki. Uchwałą Rady ZTG „Sokół” w Polsce Rok 2003 był rokiem Hallerowskim w 130. rocznicę urodzin generała. Zorganizowano wiele imprez rocznicowych. W 2003r. obchodzono 100. rocznicę urodzin sławnego śpiewaka Jana Kiepury, który był sokołem w Sosnowcu, a jego ojciec prezesem gniazda. W 2006r. upamiętniono 350. rocznicę ślubów króla Jana Kazimierza w Katedrze Lwowskiej. Włączono się w organizację akcji „Żołnierskiej Pamięci”, przygotowanej przez Ministerstwo Obrony Narodowej. W 2003r. obchodzono 60. rocznicę śmierci gen. Władysława Sikorskiego. W 2006r. zorganizowano uroczystości „40 lat od milenijnych obchodów w 1966r., 1040 lecia Chrztu Polski”. W 2003r. sokoli jako potomkowie powstańców styczniowych zorganizowali 140. rocznicę powstania styczniowego 1863r. Uczczono pamięć szczególnie dh Edmunda Calliera i innych przywódców tego powstania. Trzeba zaznaczyć, ze po powstaniu dh Edmund Callier, osiedlił się w Poznaniu, gdzie był znaczącą i sympatyczną postacią. Nosił swój mundur powstańca na wzór którego tzw. „callierówki” nosili poznańscy sokoli. Każde gniazdo zorganizowało lub zaznaczyło w swej działalności w 2003r. 25 lecie Pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II, który był sokołem i członkiem honorowym ZTG „Sokół” w Polsce. 2.04.2005r. zmarł „Sokół Świata” papież Jan Paweł II, wszyscy sokoli głęboko przyjęli tę śmierć, umartwiając i modląc się za Jego Duszę. ZTG „Sokół” opracował i wysłał do Watykanu kondolencje oraz ważny dokument „Świadectwo Świętości”. W 2005r. zorganizowano uroczystości 400. lecia bitwy pod Kircholmem, 150. rocznicę śmierci Adama Mickiewicza, 100 lecie literackiej nagrody Nobla Henryka Sienkiewicza, który tak pięknie pisał o potrzebie istnienia sokolstwa polskiego. Gama uprawianych przez gniazda sokole różnorodnych dyscyplin sportowych jest wielka. W ZTG „Sokół” w Polsce w 2007r. uprawiane są aż 32 dyscypliny sportowe zorganizowane w sekcjach: gimnastyka wolna, masowa i artystyczna, fitness, piłka koszykowa, piłka siatkowa, rowerowo-kolarska, L. A. – biegowa, tenis, tenisa stołowego, piłki nożnej, brydżowa, unihokeja, rzutu podkową, łucznictwa, gier zręcznościowych, turystyczno-krajoznawcza, aerobiku, motorowa, strzelecka, rugby. Karate i samoobrony, akrobatyki sportowej, Sokolich Drużyn Polowych i Przysposobienia Wojskowego, wspinaczki, biegów na orientację, taneczno-teatralna, radiopelengacja sportowa i krótkofalowcy, break-dans, ringo, gier świetlicowych, kulturystyki i trójboju siłowego, bilarda i pływacka. Gniazda sokole prowadzą na skalę powszechną i masową zajęcia szkoleniowe dzieci i młodzieży na niwie sportowej, rekreacyjnej i krajoznawczej. ZTG „Sokół” Bydgoszcz-Fordon nawiązał w 1994 r. współpracę z Sokołem w Czechach, gdzie też w Pradze istnieje Federacja Światowa Sokolstwa. Czescy sokoli bardzo przychylnie są otwarci na współpracę z sokolstwem polskim. W latach 1997 r. nastąpiła wzmożona współpraca organizacyjno-sportowa pomiędzy ZTG „Sokół” w Polsce, a Czeskim Związkiem Sokolstwa (ČOS). Rozpoczęły się wspólne przygotowania do zlotów sokolich. ZTG „Sokół” w Polsce spełnił warunki i został w dniu 3 lipca 1998 r. przyjęty do Światowego Związku Sokolstwa, którego najwyższą władzą jest Rada. Związek Światowy liczy 300 tysięcy członków. Reprezentantami Sokolstwa Polskiego w tej Radzie od 1998 r. jest Andrzej Bogucki i od 2000 r. Hanna Rogowska – sekretarz generalny. W dniach 2-4 czerwca 2000 r. w Bydgoszczy odbył się IX. Zlot Sokolstwa Polskiego – Bydgoszcz 2000. W zlocie ćwiczyło układy gimnastyczne 2000 sokoląt. Razem w zlocie uczestniczyło 2300 sokołów. Na Zlot do Bydgoszczy przybyły delegacje sokolstwa z USA, Czech, Słowacji, Litwy, Słowenii, Ukrainy, Austrii, Anglii, Szkocji. Komendantem IX. Zlotu był Andrzej Bogucki. 250-osobowa reprezentacja Sokołów z Bydgoszczy uczestniczyła w dn. 28.06.-04.07.2000 r. w XIII. Wszechsokolskim Zlocie w Pradze, gdzie razem gimnastykowało ok. 25.000 sokołów. Główne imprezy to zorganizowany w 2003r. „Zlot Sokolstwa Kujawsko-Pomorskiego” w Brodnicy i w Bydgoszczy-Fordonie z udziałem 1200 sokołów, w 2006r. „X.Zlot Sokolstwa Polskiego-Bydgoszcz 2006” z udziałem 800 sokołów. Udział wzięło przeszło 100 sokołów z ZTG „Sokół” w XIV. Wszechsokolskim Zlocie w Pradze. Zorganizowano „Międzynarodowe Mistrzostwa Polski Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w Tenisie Stołowym w 2003 i 2005r.w Gniewkowie, w 2004r. w Częstochowie, w 2006r. w Brwinowie, a w 2007r. planowane są w Zgierzu w 100-lecie tego gniazda.

W Polsce Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w 2000r. zrzeszał ok. 10 tysięcy członków zorganizowanych w 86 gniazdach – TG „Sokół”. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce jest federacją Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, które są samodzielnymi gniazdami pod względem prawnym, mają swoją osobowość prawną, posiadają swoje statuty. ZTG „Sokół” w Polsce organizacyjnie podzielony jest na 10 Dzielnic. Działają 44 Towarzystwa Gimnastyczne „Sokół” – Gniazda Sokole jako jednostki terenowe z oddzielną rejestracją prawną i prowadzącą swoją oddzielną działalność merytoryczną i finansową. Stan na dzień 10 lutego 2007r.”, obejmuje ilościowy wykaz Dzielnic, gniazd i członków ZTG „Sokół” w Polsce na dzień 10 lutego 2007r. Stan liczbowy wynosi razem 7871 pełnoletnich druhów, druhen i sokoląt do lat 18. Z ZTG „Sokół” w Polsce organizacyjnie są związane gniazda sokolstwa polskiego na Litwie, w Austrii i Białorusi. ZTG „Sokół” w Polsce jest członkiem Światowego Związku Sokolstwa, ale także współpracowano z sokolstwem w innych państwach nie należącym do tego Związku m. in. z PFA-USA i in. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce posiada także swoją sądową osobowość prawną. Związek jest kontynuatorem działalności założonego w dn. 7 lutego 1867 roku we Lwowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a po uzyskaniu niepodległości przez Polskę Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce.

ZLOTY SOKOLSTWA POLSKIEGO

I.       5-6.06.1892 r.               Lwów

II.      14-15.07.1894 r.           Lwów

III.     28-29.06.1896 r.           Kraków

IV.     27-29.06.1903 r.           Lwów

V.      14-16.07.1910 r.           Kraków

VI.     8-10.07.1921 r.             Warszawa

VII.    28.06.-1.07.1929 r.       Poznań

VIII.   26-29.06.1937 r.           Katowice

IX.     2-4.06.2000 r.               Bydgoszcz

X.      2-3.06.2006 r.               Bydgoszcz

Liczba gniazd sokolich prawnie zarejestrowanych i członków Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w latach 1989-2007

Stan na dzień Liczba gniazd sokolich ZTG „Sokół” w Polsce     Liczba członków

18.11.1989               5                                                                 429

01.10.1991             18                                                              1045

24.04.1993             34                                                              3167

11.01.1997             44                                                              4216

20.03.1999             59                                                              4776

03.06.2000             86 (w tym gniazda szkolne)                        10071

29.03.2003             36                                                              5398

10.02.2007             44                                                              7877

Ustroje totalitarne nie akceptowały sokolej organizacji demokratycznej. W 1989 roku dzięki demokratycznym przemianom społecznym w Polsce Sokolstwo Polskie ożywiło swoją działalność. Wypracowano nowe formy działania. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce postawił na wychowanie i rozwój sportu powszechnego wśród dzieci i młodzieży. Szczególnie dotyczy to uprawiania masowej i zdrowotnej gimnastyki. Przede wszystkim mamy na celu nauczenie nawyku gimnastykowania wśród całego społeczeństwa polskiego. Zaczynamy od młodzieży, ponieważ 75% członków „Sokoła” w Polsce to młodzież. Program sokolstwa obejmuje organizację masowych zlotów sokolich, dzielnicowych oraz powszechnych. Dlatego My Sokoli Polscy uważamy, że wychowanie jest skuteczniejsze tam, gdzie istnieje przedłużone oddziaływanie wychowawcze. Trudno „naprawić” człowieka, jeśli on sam tego nie chce. „Sokół” daje propozycję młodym ludziom. W naszej organizacji mają oni szansę rozwoju swojej osobowości, samorządności i demokracji. Sokolstwo Polskie nawiązuje ściśle do swoich korzeni i swego dorobku. „Sokół” dzisiaj jest organizacją otwartą na jednoczenie się ludzi. Popieramy idee dla zjednoczenia Europy.         Ta najstarsza polska organizacja sportowa jest dzisiaj nowoczesną młodzieżową organizacją. Jako jedna z nielicznych organizacji sportowych swoją pracę opiera całkowicie na honorowej działalności członków. Związek nie posiada ani jednego etatu administracyjnego. W latach 2003-2007 zarząd stanowili: Andrzej Bogucki (Bydgoszcz-Fordon) – prezes, Zbigniew Okorski (Warszawa) – I wiceprezes, Robert Szamałek (Bydgoszcz) – II wiceprezes, Hanna Rogowska (Bydgoszcz-Fordon) – sekretarz generalny, Wojciech Skalski (Bydgoszcz) – skarbnik, Jerzy Boniecki (Bydgoszcz-Fordon) naczelnik wyszkolenia sportowego, członkowie: Jan Członkowski (Brwinów), Czesław Bernat (Poznań), Robert Ratajczak (Bydgoszcz), Ryszard Gostomczyk (Bydgoszcz), Jan Ambroży (Bukownica), Dariusz Lepiarczyk (Kraków), Kazimierz Głowacki (Zgierz), Elżbieta Rydzkowska (Gdańsk), Franciszek Świerczyński (Bydgoszcz). Kapelanem ZTG „Sokół” w Polsce ks. prał. Edmund Sikorski (Bydgoszcz-Fordon). Centralne Obchody 140. lecia Sokolstwa Polskiego odbyły się 10 lutego2007 r. w Poznaniu.

Bibliografia

–        125 lat Sokolstwa Polskiego 1867-1992, Warszawa-Inowrocław 1992.

–        130 lat Sokolstwa Polskiego, Międzynarodowa Konferencja Naukowa Kraków – Lwów 21.06.-30.06.1997., red. Andrzej Łopata, Kraków 1997.

–        Bogucki A., 130 lecie Sokolstwa Polskiego 1867-1997 – Przyczynek do dziejów za lata 1939-1997, Bydgoszcz 1998.

–        Bogucki A., Działalność patriotyczno-obronna ZTG „Sokół” w Polsce (tradycja i współczesność), [w:] Vademecum Przysposobienia Wojskowego (4), pod red. ppłk. dr. Mirosława Kalińskiego, Warszawa 2001, s. 10-15.

–        Bogucki A., Prezydent RP Ryszard Kaczorowski wśród bydgoskich sokołów, [w:] Z dziejów Polski i Emigracji (1939-1989). Księga dedykowana byłemu Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej Ryszardowi Kaczorowskiemu, pod red. Marka Szczerbińskiego i Tadeusza Wolszy, Gorzów Wlkp. 2003, s. 543-544.

–        Bogucki A., Rola obozów wojskowo-sportowych organizowanych przez TG „Sokół” w kształtowaniu umiejętności obronnych młodzieży, [w:] Vademecum Przysposobienia Wojskowego (5), pod red. ppłk. dr. Mirosława Kalińskiego, Warszawa 2002, s. 201-206.

–        Bogucki A., Sokoli na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939-1988, Bydgoszcz 1996.

–        Bogucki A., Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na Pomorzu 1893-1939, Bydgoszcz-Fordon 1997, ss. 432. Tam też obszerna bibliografia dotycząca całego Sokolstwa Polskiego, wykaz źródeł, druk dokumentów i wykazy władz.

–        Bogucki A., Współpraca ZTG „Sokół” w Polsce z Sokolstwem Polonijnym, [w:] Ze studiów nad polskim dziedzictwem w świecie, pod red. L. Nowaka i M. Szczerbińskiego, Gorzów Wlkp. 2002, s. 257-265.

–        Bogucki A., Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1989-1993, Bydgoszcz-Fordon 1993.

–        Bogucki A., Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w latach 1993-1997, Bydgoszcz 1997.

–        Bogucki A., (pod red.), Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 2002-2004, Bydgoszcz 2004, ss. 139, foto ss. XVII.

–        Bogucki A., Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1997-2002, Bydgoszcz 2005.

–        Bogucki A. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Trzeciej Rzeczypospolitej, [w:], Nad Bałtykiem –

W kręgu polityki, gospodarki problemów narodowościowych i społecznych w XIX i XX wieku, Toruń 2005, s. 1114-1120.

–        Bogucki Andrzej, „Z dziejów sokolstwa polskiego 1867-2005”, [w:] Wojsko w Społeczeństwie, Informator Departamentu Wychowania i Promocji Obronności MON, Warszawa 2006, s. 96-103.

–        Bogucki A., Raport Sprawozdawczy Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 29.03.2003-10.02.2007, Bydgoszcz 2007.

–        Czołem Ojczyźnie, Szponem Wrogowi. Historia Sokolstwa Polskiego 1867-1939. Wystawa Muzeum Niepodległości

i Muzeum Sportu i Turystyki, Warszawa 1998.

–        Księga Pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie, Lwów 1892, ss. 260. Dotyczy całego sokolstwa polskiego, wykaz wszystkich gniazd sokolich.

–        Lepiarczyk Agnieszka, Grońska Ilona, „Sokół” w Małopolsce w latach 1989-2005, Kraków 2005, ss. 100.

–        Okorski Z., Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce – w pracy na rzecz obronności, [w:] Zadania i rola stowarzyszeń młodzieżowych w promowaniu sił zbrojnych i obronności państwa, Warszawa 2002, s. 99-101.

–        Okorscy Alicja i Zbigniew, Sokolstwo Polskie w służbie Ojczyźnie, [w] Czołem Ojczyźnie, Szponem Wrogowi. Historia Sokolstwa Polskiego 1867-1939. Wystawa Muzeum Niepodległości i Muzeum Sportu i Turystyki, Warszawa 1998.

–        Pamiętnik V. Zlotu Sokolstwa Polskiego w Krakowie w dn. 14-16 lipca 1910, Lwów 1911,ss. 139.

–        Pamiętnik IX. Zlotu Sokolstwa Polskiego Bydgoszcz 2000 w dniach 2-4.VI.2000 r. oraz udział Sokolstwa Polskiego

w XIII. Wszechsokolskim Zlocie w Pradze w dn. 28.VI.-4.VII.2000 r., Bydgoszcz 2000.

–        Pienkos D. E., One hundred years young: A history of the Polish Falcons of America, 1887-1987, Columbia University, New York 1987, ss. 348.

–        Pokłosie Pamiątkowe 125 Lecia Sokolstwa Polskiego, Wydanie specjalne 1992.

–        Program IV Zlotu Sokolstwa Polskiego we Lwowie w 1903 r.

–        Program V Zlotu Sokolstwa Polskiego w Krakowie w 1910 r.

–        Program Zlotu Sokolstwa Polskiego z okazji 60-lecia Sokoła – Macierzy we Lwowie 1927 r.

–        Program Zlotu Sokolstwa Polskiego w 1933 r. dla uczczenia 250-letniej rocznicy zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.

–        Raport Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce za lata 1989-1991, Warszawa-Bydgoszcz 1991.

–        Ryfowa A., Działalność Sokoła polskiego w zaborze pruskim i wśród wychodźstwa w Niemczech (1884-1914), Warszawa-Poznań 1976.

–        Sienkiewicz Michał, Odrodzenie Sokolstwa Polskiego na Litwie, [w:] Ze studiów nad polskim dziedzictwem w świecie, pod red. L. Nowaka i M. Szczerbińskiego, Gorzów Wlkp. 2002, s. 252-256.

–        Snopko J., Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Galicji 1867-1914, Białystok 1997.

–        Szczerbiński M., Zarys działalności Sokolstwa Polskiego na obczyźnie w latach 1887-1918, AWF Katowice 1982.

–        Szuro S., TG „Sokół” w Małopolsce – zarys dziejów, Kraków 1999.

–        Światowy Zjazd Związków Sokołów Polskich – Poznań 9 października 2001, Warszawa-Bydgoszcz, 1991, ss. 25, oprac. A. Bogucki.

–        Terech M., Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego, Warszawa 1932.

–        Witwicki T., Zasady i czyny, Zlot Sokolstwa Polskiego we Lwowie 1903, Lwów 1904.

–        Wrzosek M., Związek Sokołów Polskich w Ameryce (1887-1920), Militarne przygotowania i udział w zbrojnej walce

o niepodległość Polski, Toruń 2004, ss. 394.

–        Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach 1867-1997, Praca pod red. Eligiusza Małolepszego i Zdzisława Pawluczuka, Częstochowa 2001.

–        Z dziejów Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, praca zbiorowa pod red. Z. Pawluczuka, Gdańsk 1996.

–        Z kart historii polskiego „Sokoła”, materiały posesyjne z I Zlotu Odrodzonego Sokolstwa Polskiego (Kraków, 28.08.-3.09.1994 r.), red. A. Łopata, Kraków 1995.

PISMA SOKOLE

–        SOKÓŁ – kwartalnik ZTG „Sokół” w Polsce. Ukazywał się regularnie w latach 1990-1995.

–        SOKÓŁ POMORSKI – kwartalnik Dzielnicy Pomorskiej ZTG „Sokół” w Polsce, zał. w 1932 r. wznowiony ukazywał się regularnie w latach 1993-2003. Publikował artykuły także dotyczące sokolstwa w kraju i świecie. Od 1999 r. oficjalny organ ZTG „Sokół” w Polsce.

Opracował: Andrzej Bogucki